کاشان شهر نساجی سنتی
شهر کاشان در سال 1402 توسط شورای جهانی صنایع دستی یونسکو به عنوان «شهر جهانی نساجی سنتی» معرفی شد. به گواهِ آثار بهدست آمده از تپههای باستانی سیلک، کاشان یکی از قدیمیترین سکونتگاههای ایران بوده که دارای سابقه تمدنی بیش از 7000 ساله است. در کنار سفالینهها و ظروف مسی به دست آمده، پیدا شدن قطعاتی از پارچه یا رد آن برروی آثار دیگر و نمونههایی از ابزار بافندگی مانند دوک ریسندگی حاکی از آن است که ابداع فنون بافت در این سرزمین قدمتی چندهزارساله داشته است.
کاشان در زمان سلجوقیان در قرن پنجم و ششم هجری (برابر با قرون یازدهم تا سیزدهم میلادی) توسعه پیدا کرد و جایگاه خود را به عنوان یکی از مراکز مهم تجاری در فلات ایران تثبیت نمود. کاشانِ سلجوقی شهری متمدن بود که در بین حصارهای خود مساجد، مجموعه بازار تاریخی، کاروانسراها، آب انبارها و حمامهای متعددی را جای داده بود. از همین دوره کاشان به مرکزی برای تولید سرامیک، ظروف مسی و منسوجات نفیس تبدیل شد.
مسافران مختلف در طول قرنها، از مارکوپولو، آنتونی شِرلی و شاردن گرفته تا باستانشناسانی چون آندره گُدار، همگی زیبایی مخملهای کاشان، پارچههای زربفت و فرشهای ابریشمیاش را به عنوان نمادی از پرورش ذوق، ثروت و رفاه در این شهر ستودهاند.
کاشان با باغهای وسیع توت برای تولید ابریشم، روزگاری مرکز پررونق تولید و بافت بهترین پارچههای ابریشمی در ایران بود. از پرورش کرم ابریشم تا ریسندگی و رنگرزی، و تولید گلابتون سیمین و زرین با پیچیدن نوارهایی از طلا و نقره به دور الیاف ابریشمی، همگی در همین شهر انجام میشد. این محصولات در کارگاههای مختلف بافندگی به پارچهها و مخملهای مرغوب و فرشهای نفیس تبدیل شده و در بازار کاشان عرضه میشدند. تا همین اواخر همچنان شغل موروثی خانوارهایی در کاشان انجام حداقل یکی از مراحل تولید پارچه، از ریسندگی گرفته تا رنگرزی و یا بافت بود.
گفته شده که در دوران سلجوقیان کاشان دارای چند صد کارگاه بافندگی فعال بوده است. این تعداد در طول قرنها روبه کاهش گذاشته، به طوری که در زمان قاجار تنها 40 کارگاه فعال در کاشان باقی مانده بود. در پی انقلاب صنعتی و واردات بیرویه پارچههای ماشینی ارزان از اروپا و نبود برنامهها و سیاستهای حمایتی، دانشهای مربوط به نساجی سنتی در کاشان در سراشیبی فراموشی و انقراض افتاد.
امروز اما در نتیجه تلاشهای به عمل آمده توسط بخشهای دولتی و خصوصی برای احیای این هنر شاهد اتفاقات و تغییرات دلگرمکنندهای هستیم. مجموعۀ خانۀ منوچهری به عنوان نهادی خصوصی یکی از پیشگامان و از برجستهترین حامیان احیای نساجی سنتی در کاشان است. در این مجموعه کارگاههای زری، مخمل و شعربافی جان تازهای به رگهای این هنر بومی آورده و اعضای مجموعه منوچهری در کنار اساتید فن و هنرآموزانشان برای حفظ و توسعه این جلوه گرانبهای هنر و صنعت ایرانی کمر همّت بستهاند.
